26/10/16

η Οκτωβριανή επανάσταση και ο ΣΥΡΙΖΑ


Με αφορμή την επέτειο της Οκτωβριανής επανάστασης (25 Οκτωβρίου 1917), θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε κάποια σημαντικά διδάγματα που έχουν μια επίκαιρη πολιτική σημασία.
Αρχικά να πούμε ότι ολόκληρη η περίοδος και ιδιαίτερα η πρώτη φάση της, ήταν περίοδος οξύτατης πολιτικής και ιδεολογικής διαπάλης, είτε αυτή εκφραζότανε στην πάλη των μπολσεβίκων με τα άλλα κόμματα, όσο αυτά υπήρχαν, είτε μέσα στα πλαίσια του ΚΚΣΕ με διάφορες εσωκομματικές αντιπολιτεύσεις. Ακόμα παραπέρα, και η πλειοψηφία της ηγεσίας όχι μόνο δεν είχε ενιαία άποψη αλλά συνέχεια βρίσκονταν σε οξύτατες αντιπαραθέσεις. Μιλάμε κύρια για την πρώτη περίοδο, ζώντος του Λένιν, που παρά το αδιαμφισβήτητο κύρος του όχι μόνο δεν κατόρθωνε πάντα να επιβάλλει την άποψη του αλλά σε πολλά κρίσιμα ζητήματα ήταν στην μειοψηφία.

1. η συνθήκη του Μπρετ-Λιτόφσκ
Ο κόκκινος στρατός είναι στριμωγμένος, ο Λένιν εκτιμά ότι οι αγρότες δεν έχουν διάθεση να πολεμήσουν, και είναι κρίσιμο το ζήτημα να κλείσει η συνθήκη ειρήνης με τους Γερμανούς, ώστε να διατηρηθεί η σοβιετική εξουσία. Οι όροι όμως είναι δυσβάσταχτοι, τεράστιες παραχωρήσεις εδαφών κτλ. Το σύμμαχο κόμμα των αριστερών εσέρων που συγκυβερνά μιλά για προδοσία. Η πλειοψηφία των μπολσεβίκων μιλάει για απαράδεκτη υποχώρηση και κάποιοι μάλιστα (Μπουχάριν, Τρότσκι), ονειρεύονται -παρά τους φανερά δυσμενείς συσχετισμούς- εξαγωγή της επανάστασης, και επαναστατικούς πολέμους. Αντί να μετρήσουν τους συσχετισμούς δύναμης και να αποδεχτούν την επώδυνη και ετεροβαρή συμφωνία προκειμένου να κρατήσουν την σοβιετική εξουσία, φλυαρούν για τους δύσκολους όρους και τα ζητήματα αρχής.
Σε δυο διαδοχικές ψηφοφορίες -Δεκέμβρη και Γενάρη- ο Λένιν βρίσκεται στην μειοψηφία. Ο κόκκινος στρατός υποχωρεί ακόμα περισσότερο, οι όροι των Γερμανών γίνονται ακόμα δυσμενέστεροι, και μόνο τότε, στην τρίτη ψηφοφορία τον Μάρτη, ο Λένιν εξασφαλίζει μια οριακή πλειοψηφία (αλλάζει θέση ο Τρότσκι) και υπογράφεται η συνθήκη. Οι πολιτικές επιπτώσεις είναι σημαντικές: οι εσέροι αποχωρούν από την κυβέρνηση, ολόκληρες οργανώσεις διαφωνούν ανοικτά. Η επιτροπή Μόσχας δηλώνει ότι δεν αναγνωρίζει την Κεντρική Επιτροπή μέχρι το συνέδριο, η επιτροπή Πετρούπολης εκδίδει εφημερίδα, και προετοιμάζεται για διάσπαση του ΚΚΣΕ.
Ο Λένιν συνειδητοποιεί ότι οι κομμουνιστές δεν μπορούν να κατανοήσουν την ανάγκη συμβιβασμών στην βάση της εκτίμησης του συσχετισμού δυνάμεων. Αργότερα γενικεύει κάποια συμπεράσματα στο βασικό πολιτικό του έργο “αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομμουνισμού".

2. η διεύθυνση των εργοστασίων.

Λίγο μετά την κατάληψη της εξουσίας τα εργοστάσια εθνικοποιούνται μαζικά κι η διεύθυνση-διαχείριση τους περνάει σε εργατικές επιτροπές. Το αποτέλεσμα είναι η απότομη πτώση της παραγωγικότητας και το ξεχαρβάλωμα της παραγωγής με οικονομικό αποτέλεσμα σοβαρές ελλείψεις και πολιτικό αποτέλεσμα την δυσαρέσκεια των αγροτών και την διάσπαση της εργατο-αγροτικής συμμαχίας. Ο Λένιν πρώτος το αντιλαμβάνεται και κάνει στροφή 180 μοιρών: μιλά για πρόσληψη αστών ειδικών, ακόμα και των παλιών ιδιοκτητών σαν διευθυντών, για μονοπρόσωπη και όχι συλλογική διεύθυνση, για διαφοροποίηση μισθών και ψηλούς μισθούς στα στελέχη, και εισαγωγή του τεϋλορισμού σαν μεθόδου οργάνωσης της παραγωγής. Η “αριστερή” αντιπολίτευση ξεσηκώνεται. Τον κατηγορεί για δεξιά στροφή, για εγκατάλειψη του προγράμματος των μπολσεβίκων. Μοναδικό της επιχείρημα το πρόγραμμα και οι «αρχές». Δημαγωγεί, υποδαυλίζει τον εργατικό συντεχνιασμό, ξεσπάνε εργατικές απεργίες, Αν το κόμμα την ακολουθούσε δεν θα μπορούσε να παίξει τον ηγεμονικό του ρόλο, να διατηρήσει την συμμαχία με τους αγρότες και η σοβιετική εξουσία θα κατέρρεε.
Η υποδαύλιση των συντεχνιακών συμφερόντων σε βάρος των γενικών πολιτικών, που συνήθως συνεπάγονται και υλικές θυσίες, αποτρέπουν την εργατική τάξη από το να παίξει τον ηγεμονικό της ρόλο και είναι χαρακτηριστικό οικονομίστικης, καθυστερημένης συνείδησης, παρόλο που οι αριστεριστές θεωρούν ότι αυτό είναι η επιτομή της αριστεροσύνης.

3. η νέα οικονομική πολιτική.

Μετά από μια περίοδο αυταπατών ότι μπορεί να προχωρήσουν γρήγορα στον κομμουνισμό (έστω και “πολεμικό” λόγω του εμφυλίου), και αφού συνειδητοποίησαν ότι η παγκόσμια επανάσταση προσωρινά τουλάχιστον ηττήθηκε (Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστρία), οι μπολσεβίκοι αντιμετωπίζουν ένα ζήτημα βασικού προσανατολισμού: με την οικονομία κατεστραμμένη, τα εργοστάσια μισό-διαλυμένα, η πείνα είναι προ των πυλών. Ο Λένιν γρήγορα καταλαβαίνει ότι πρέπει να αναζωογονηθεί η αγορά και ο μικρο-καπιταλισμός (αγροτική παραγωγή με βάση το ιδιωτικό κέρδος), κόντρα στις αρχές και τις αρχικές αυταπάτες. Η “αριστερή” αντιπολίτευση πάλι διαφωνεί, κατηγορεί για προδοσία, δεξιά στροφή, απομάκρυνση από το πρόγραμμα και τις προεπαναστατικές θέσεις του κόμματος. Ο Λένιν όμως επιμένει και η πλειοψηφία των μπολσεβίκων υιοθετεί μια προσωρινή στροφή στον καπιταλισμό: η εργατική διαχείριση εγκαταλείπεται, έχουμε αστούς ειδικούς, αναθέσεις σε ξένους καπιταλιστές να επενδύσουν (οι λεγόμενες εκχωρήσεις), ενίσχυση του κρατικού καπιταλισμού, αντικατάσταση των παρακρατήσεων των πλεονασμάτων των αγροτών με φορολόγηση τους σε είδος. Πρόκειται για άρρητη αναγνώριση της σχετικής ανωριμότητας εφαρμογής του σοσιαλισμού και της ανάγκης να στραφούν σε ένα ελεγχόμενο καπιταλισμό. Αυτό φυσικά αναζωογονεί μεν την παραγωγή, απομακρύνει τον κίνδυνο της πείνας, αλλά έχει και δυσμενείς ταξικές επιπτώσεις: ανισότητα, πλούτο στους πλουσιοχωρικούς και την δημιουργία μιας καινούργιας ιδιωτικής αστικής τάξης, Σημασία στην πολιτική όμως έχει να βλέπεις το σύνολο, να ζυγίζεις τα συν και τα πλην, και να αποφασίζεις.

4. κυβέρνηση συνασπισμού.
Πολλοί ίσως νομίζουν ότι οι μπολσεβίκοι κυβερνούσαν μόνοι τους με μια «καθαρή» επαναστατική κυβέρνηση. Οι μπολσεβίκοι αρχικά κυβέρνησαν με τους αριστερούς εσέρους, για μεγάλα διαστήματα αξιοποιούσαν στελέχη των μενσεβίκων ακόμα και αστούς ειδικούς.
Οι παρεξηγήσεις αυτές υποχρέωσαν τον Λένιν να αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου του για τον «αριστερισμό», στην ανάγκη συνεργασιών ακόμα και με προσωρινούς, ταλαντευόμενους συμμάχους. Στην ιστορία του αριστερού κινήματος αυτά θα έπρεπε πια να είναι κοινός τόπος.

5. Σοσιαλισμός σε μια χώρα;

Οι μπολσεβίκοι δεν θεωρούσαν ότι θα οικοδομήσουν κομμουνισμό σε μια χώρα, και μάλιστα αγροτική. Η βασική ιδέα ήταν να κρατηθούνε μέχρι να έρθουν και οι άλλοι (κυρίως οι Γερμανοί). Συνειδητοποιώντας ότι μείνανε μόνοι αναγκάζονται να “εφεύρουν” την θεωρία του σοσιαλισμού σε μια χώρα. Και είναι αξιοθαύμαστο πως κρατήθηκαν τόσα χρόνια, πώς είχαν μια σειρά επιτεύγματα, πώς κατάφεραν να αντέξουν στην τεράστια πίεση της χιτλερικής πολεμικής μηχανής. Παρ όλα αυτά, οι τελικές εξελίξεις με την κατάρρευση έδειξαν ότι ο σοσιαλισμός είναι, αν όχι παγκόσμια, τουλάχιστον υπόθεση ομάδας αναπτυγμένων χωρών. Σήμερα το ελάχιστον πεδίο αλλαγών σε ότι μας αφορά, μπορεί να είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Για αυτό η παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση -παρά τον αντιδραστικό χαρακτήρα της σημερινής πολιτικής της- είναι ζήτημα στρατηγικό.

6. Οι δύο Λένιν.

Ο Λένιν το 1922-1923, εκτιμώντας τα πέντε χρόνια επαναστατικών εμπειριών, αναστοχάζεται τις βασικές αντιλήψεις του, αναθεωρώντας πρότερες απόψεις του. Από αυτήν την άποψη, η διάκριση μεταξύ ώριμου και πρώιμου Μαρξ που κάνουν οι Αλτουσεριανοί έχει μεγαλύτερη αξία όσον αφορά στον Λένιν: ο Μαρξ είχε μια θεωρητική ωρίμανση κατά βάση ομαλή, που παρά τα άλματα, διατηρεί μια συνέχεια. Ο Λένιν όμως στην βάση των πραγματικών εμπειριών μιας πραγματικής επανάστασης, αναθεωρεί απόψεις του που δεν περνάνε την βάσανο της πραγματικότητας, και δεν διστάζει να συγκρουστεί με το μέχρι τότε κεκτημένο της σκέψης των μπολσεβίκων, πράγμα που συχνά τον τοποθετούσε στην μειοψηφία. Συγκρούεται με την τότε “αριστερή” αντιπολίτευση που στην θέση της ανάλυσης με βάση την πραγματικότητα πρότασσε τις “αρχές” και προκατασκευασμένα σχήματα. Δυστυχώς μια αγιογραφική εικόνα του, που δεν ανέχεται αντιφάσεις και τομές στο έργο του, και που ο ίδιος σίγουρα θα την απεχθανόταν, δεν έχει επιτρέψει την σε βάθος μελέτη της σκέψης του ύστερου Λένιν, καθήκον που νομίζω οι μελετητές πρέπει να εκπληρώσουν όχι μόνο σαν φόρο τιμής, αλλά και σαν πολύτιμη βοήθεια στα σημερινά πολιτικά επίδικα. Εξ άλλου όπως και ο ίδιος έγραφε “προτιμούσε να χειροκροτούνε τους μπολσεβίκους λιγότερο και να τους μελετάνε περισσότερο”...